Zwierzęta to cudzożywne organizmy wielokomórkowe, w większości posiadające zdolność do samodzielnego, aktywnego ruchu. Zwykle rozmnażają się płciowo, choć znane są wśród nich również obojnactwo i rozmnażanie bezpłciowe, a także dzieworództwo -przynajmniej w pewnych okresach życia. Wiele gatunków w trakcie rozwoju przechodzi mniej lub bardziej skomplikowane cykle rozwojowe z kilkoma stadiami larwalnymi. Postacie larwalne mają zazwyczaj zupełnie odrębną budowę i prowadzą inny tryb życia. Niezwykle zróżnicowana jest u nich nie tylko budowa i kształt ich ciała, ale również wielkość (od ułamka milimetra do ponad 50 m) i długość życia (od kilku godzin do tysięcy lat).
Niezależnie od wielkości, długości życia i stopnia uorganizowania, od ponad 2 miliardów lat pozostawiają po sobie różnorodne ślady, które dostarczają nam Informacji o ich zwyczajach, diecie, wędrówkach.
Najstarszymi śladami pozostawionymi przez zwierzęta zajmują się paleontolodzy, którzy zbierając Informacje o życiu w minionych okresach poszukują skamieniałości czyli szczątków organizmów żywych, które w procesie fosylizacji zostały utrwalone w skałach osadowych. Te najstarsze ślady są cennym i jedynym źródłem Informacji ujawniającym istotne aspekty trybu życia kopalnych zwierząt.
Często i dziś poznając współczesne zwierzęta nie mamy okazji korzystać z najbardziej chyba atrakcyjnej formy, czyli podglądania ich w naturalnym środowisku. O Ich obecności l zachowaniach, możemy wnioskować na podstawie pozostawionych przez nie śladów w środowisku. To, co dla naszych przodków było podstawą ich przetrwania, dla nas jest cennym źródłem Informacji. Przy odrobinie wprawy na podstawie śladów możemy zebrać znacznie więcej Informacji niż w wyniku obserwacji bezpośrednich, które często trwają kilka sekund nim uciekający w panice zwierzak zniknie nam z oczu. Niemal zawsze ślady zwierząt kojarzymy z odbiciami Ich kończyn na miękkim podłożu, ślady takie nazywamy tropami l należą one chyba do najczęściej spotykanych, zwłaszcza gdy prowadzimy obserwacje zimą, na błotnistych drogach lub w pobliżu rzek. Tutaj łatwo jest napotkać tropy zwierząt przychodzących do wodopoju lub zamieszkujących takie środowiska. Wygląd, układ i rozmiary tropów mogą nam zdradzić wiele tajemnic. Możemy na ich podstawie stwierdzić, czy było to zwierzę stopochodne czy palcochodne, szło spokojnie, czy biegło, określić gatunek, wielkość a nawet wiek zwierzęcia. Często innym okiem spojrzymy na znajome z pozoru zwierzęta, jak na pokrytych śniegiem rozlewiskach odkryjemy ich ślady, gdy korzystały tak jak my z uroków ślizgawki.
Inną grupę stanowią ślady żerowania pozostawiane przez zwierzęta w trakcie zdobywania pożywienia. Dostarczają nam Informacji na temat ich ulubionego pokarmu l zachowań w trakcie jego zdobywania. Bardzo charakterystycznym i częstym śladem nad rzekami prawie całej Polski, są tak zwane zgryzy bobrowe, czyli pozostałości drzew i krzewów ściętych przez te największe w Polsce gryzonie. Rośliny są pożywieniem mniej kalorycznym zmuszają roślinożerców do częstszego spożywania posiłków, a tym samym pozostawiają one więcej śladów niż drapieżniki, ślady roślinożerców znajdujemy najczęściej, na drzewach, krzewach, owocach, czy też korzeniach. Korę ogryzają myszy, zające, króliki, a wyższe partie jelenie i sarny. Na liściach swoje ślady zostawiają ślimaki, chrząszcze i gąsienice, ślady kucia - ptaki. Różne sposoby "obróbki" szyszek wskazują nam czy zrobił to dzięcioł, krzyżodziób czy wiewiórka. Korzenie chętnie są ogryzane przez norniki i polniki. Niektóre ślady jak np. buchtowiska dzików, czyli płaty ściółki l gleby przerytej przez te zwierzęta w poszukiwaniu bulw i owoców, są łatwe do zauważenia, inne dostrzegamy sporadycznie.
Mniejsza liczebność drapieżników w stosunku do roślinożerców powoduje, że ślady tych ostatnich spotykamy znacznie rzadziej. Jednak l one w trakcie ucztowania pozostawiają szczątki swojej ofiary, a na podstawie ich stanu i miejsca znalezienia można często ustalić sprawców zdarzenia. Jedynie w przypadku małych ofiar, które zjadane są w całości, zazwyczaj nie pozostają żadne ślady.
Jednak l tu nie jesteśmy bezradni, zwierzęce odchody i wypluwki ptaków drapieżnych, niosą ze sobą bardzo ważną informacje dotyczącą ich diety. Mają dość stały i charakterystyczny dla danego gatunku kształt i wygląd. Jeżeli analiza składu wypluwek czyli pakietów kości, resztek owadów l sierści, wypluwanych przez żerujące drapieżniki dzienne i nocne jest stosunkowo łatwa i mniej nieprzyjemna, to do badania odchodów mięsożernych ssaków nie wszyscy dadzą się przekonać. Takie jednak metody poznawcze pozwalają na stwierdzenie występowania rzadkich gatunków ptaków czy ssaków, których szczątki w nich znajdujemy.
Często w trakcie naszych wędrówek spotykamy gniazda i nory czyli miejsca gdzie się ukrywają, wychowują młode, magazynują swój pokarm. U niektórych gatunków jest to miejsce spędzania okresu snu zimowego. Mają one charakterystyczny dla danego gatunku wygląd i kształt. Do najczęściej spotykanych należą gniazda ptaków, które wykształciły wiele sposobów ich budowy wykazując przy tym niezwykły kunszt. Większość ssaków przygotowuje sobie rozmaite posłania umieszczając je często w dziuplach lub norach. Zdarza się jednak, że do gniazd lub nor wprowadzają się inni lokatorzy, którzy sami nie budują, ale chętnie korzystają z gotowych lokali. Zwierzęta bytując w środowisku pozostawiają liczne ślady związane z higieną (otarcia na drzewach, piaszczyste kąpieliska), zmianą formy życiowej (wylinki, poczwarki owadów), wzrostem (wylinki gadów, raków), które są często dowodami występowania gatunku na danym terenie.
Musimy tu jednak pamiętać, że mimo iż odczytywanie śladów jest nieszkodliwą formą obserwacji przyrody, to należy przestrzegać ustawy o jej ochronienie. Nie wolno w okresie lęgowym i wychowu młodych niepokoić zwierząt w gniazdach ani w ich biotopach, nie można także niszczyć ich miejsc lęgowych oraz ostoi.
Merytorycznie opracowali: Piotr Burzyński, Anna Komorowska
Sfinansowane ze środków Wojewódzkiego Funduszu Ochrony środowiska i Gospodarki Wodnej w Łodzi